Jakie warunki muszą spełniać narzeczeni, aby został im udzielony sakrament małżeństwa?

Sakramentu małżeństwa udzielają sobie nawzajem mężczyzna i kobieta. Kapłan jest świadkiem kwalifikowanym ( świadkiem urzędowym) i on błogosławi małżeństwo, które poprzez publiczne wyrażenie woli zawarli sami małżonkowie.
Gdy chodzi o prawo kościelne, warunkiem ważnego zawarcia małżeństwa jest: wolność od przeszkód małżeńskich, brak wad oświadczenia woli ze strony zawierających małżeństwo oraz zachowanie wymaganej prawem formy kanonicznej. Niektóre z poniżej wymienionych przeszkód istnieją również w prawach państwowych lub w innych religiach. Te z pochodzenia naturalnego obowiązują wszystkich (przeszkoda pokrewieństwa w linii prostej i w 2 stopniu linii bocznej), inne – mające swe źródło w ustanowieniu kościelnym – dotyczą wyłącznie katolików (np. przeszkoda różności religii, przeszkoda święceń).
Przeszkodami do zawarcia małżeństwa są:
– wiek: 14 dla kobiety i 16 dla mężczyzny, z tym, że poszczególne konferencje episkopatu mogą ten wiek podnieść na swoim terytorium. W Polsce jest to 18 lat, tak jak w prawie państwowym.
– impotencja, niezdolność do dokonania stosunku małżeńskiego uprzednia i trwała, ze strony kobiety lub mężczyzny – przeszkoda ta nie występuje w prawie państwowym; natomiast w prawie kościelnym uważa się ją z wywodzącą z prawa naturalnego. W sytuacji wątpliwości czy mamy do czynienia z impotencją, czy też nie należy dopuścić do małżeństwa.
– bigamia, czyli trwanie w związku małżeńskim – Nie ma dyspensy od tej przeszkody. Rozwód cywilny również nie zwalnia od bigamii. Warto mieć na uwadze, że w świetle prawa kanonicznego także chrześcijanie niekatolicy, w sytuacji nieudanego pierwszego małżeństwa zawartego w formie publicznej, gdy chcą zawrzeć nowy związek w Kościele, muszą być stanu wolnego wg. prawa kanonicznego Kościoła katolickiego. Dlatego też w takich sytuacjach wyrok sądu kościelnego o nieważności małżeństwa jest – obok śmierci współmałżonka – jedyną okolicznością, która te przeszkodę niweluje.
– przeszkoda różnej religii – czyli generalny zakaz zawarcia małżeństwa kanonicznego między katolikiem a osobą nieochrzczoną (niechrześcijaninem: obojętnie czy jest to wyznawca innej religii czy ateista. Wyznacznikiem jest brak chrztu w formie trynitarnej). Od tej przeszkody możliwa jest dyspensa biskupa ordynariusza. Uwaga! Małżeństwo międzywyznaniowe ( między katolikiem a chrześcijaninem innej denominacji) nie wymaga dyspensy, lecz zgody biskupa.
– przyjęcie święceń kapłańskich; warto pamiętać, że przeszkoda ta obowiązuje już od święceń diakonatu. Jedynie Stolica Apostolska może zwolnić z tej przeszkody.
– związanie wieczystym ślubem publicznym czystości w instytucie zakonnym – dyspensowania od wieczystych ślubów dokonuje Stolica Apostolska, jednak gdy zakon jest na prawie biskupim, wówczas do biskupa ordynariusza należy możliwość udzielenia dyspensy.
– uprowadzenie kobiety w celu zawarcia z nią małżeństwa. Jest to jedna z najstarszych przeszkód kościelnych, uwzględniająca prawo do swobodnego wyrażenia woli, jako elementu niezbędnego do wyboru osoby małżonka.
– zadanie śmierci współmałżonkowi lub współudział w zabójstwie swojego małżonka albo małżonka osoby, z którą pragnie zawrzeć się nowe małżeństwo. Choć jest to przeszkoda pochodzenia kościelnego, a nie z prawa naturalnego naturalnego, to ze względu na drastyczność motywacji od tej przeszkody może dyspensować tylko papież.
– pokrewieństwo w prostej linii, między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi, zarówno prawego pochodzenia, jak i naturalnego, natomiast w linii bocznej do czwartego stopnia włącznie. Papież nie dyspensuje od przeszkody pokrewieństwa biologicznego w linii prostej ( rodzice-dziecko) ani w drugim stopniu linii bocznej (rodzeństwo; także przyrodnie) – paragraf 3 kanonu 1078. W sytuacji wątpliwości czy narzeczeni są rodzeństwem nie dopuszcza się do takiego małżeństwa. Możliwa jest dyspensa biskupa ordynariusza miejsca zawarcia małżeństwa o dyspensę w dalszych stopniach linii bocznej (np. tzw. rodzeństwo cioteczne, czyli najbliżsi kuzyni). W sytuacji pokrewieństwa pochodzącego z prawa ( np. adopcja i jej skutki) można udzielić dyspensy przez biskupa, jednak w tej sytuacji prawo kościelne generalnie stosuje się do zasad prawnych danego państwa.
– powinowactwo w linii prostej (np. teściowa-zięć) -dyspensować może biskup, choć są to bardzo rzadkie dyspensy;
– przeszkoda przyzwoitości publicznej (np. znana publicznie sytuacja pragnienia zawarcia mężczyzny z córką swojej wieloletniej konkubiny) – dyspensuje biskup

Do wad oświadczenia woli, które powodują nieważność małżeństwa należą:

kanon 1095 nr 1- brak używania rozumu (niezdolności do świadomego wyrażenia woli zawarcia małżeństwa ze względów związanych z funkcjonowaniem sfery poznawczej trwale lub tylko przejściowo: np. odurzenie, stan psychotyczny w czasie zawierania małżeństwa);

kan. 1095 nr 2- poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych obowiązków małżeńskich wzajemnie sobie przekazywanych i przyjmowanych ( np. zaburzenia osobowości skutkujące nieumiejętnością życia w małżeństwie; zaburzenia woli związane ze zdolnością do krytycznego osądu rzeczywistości);

kan. 1095 nr 3- przyczyny natury psychicznej [czyli nie- fizycznej], które powodują, że ktoś, choć zna, rozumie, pragnie wypełniać, to nie jest zdolny podjąć istotnych obowiązków małżeńskich (wielość stanów faktycznych: od wpływu traum z dzieciństwa na zdolność do małżeństwa- po psychospołeczne skutki alkoholizowania się).

kan. 1096§1 i 2 – brak wiedzy minimalnej o małżeństwie (ogólne, bazowe, podstawowe informacje o małżeństwie i seksualności, których znajomość domniemuje się po ukończeniu pełnoletności) ;

kan. 1097§1 – błąd co do osoby (jej tożsamości) ;

kan. 1097§2- błąd co do przymiotu osoby zaślubionej;

kan. 1099- błąd co do istotnych przymiotów małżeństwa ( jedności, wyłączności i sakramentalności);

kan. 1098 -podstępne wprowadzenie narzeczonej/narzeczonego w błąd w celu zawarcia małżeństwa;

kanon 1101§ 2 zgoda pozorna – inaczej symulacja małżeństwa, czyli sytuacja, gdy ktoś ma zamiar i chce nie realizować słów przysięgi małżeńskiej, bądź wszystkich celów i przymiotów małżeństwa (czyli wierności, nierozerwalności, potomstwa i sakramentalności) bądź któregoś z nich ( np. mężczyzna podczas zaślubin zakłada, że nie będzie żonie wierny, bo „wierność to nie dla niego”; ale małżeństwa chce i stąd wypowiada słowa przysięgi).

Do trzeciej grupy wymagań prawnych należy zachowanie formy kanonicznej wymaganej prawem kościelnym. Są to kanony 1108-1123 i odnoszą się do tego kto może odebrać od narzeczonych przysięgę małżeńską w imieniu Kościoła, jakie są uprawnienia biskupa (ordynariusza miejsca) i proboszcza do asystowania przy zawarciu małżeństwa; o upoważnieniach (delegacjach), miejscem zawarcia małżeństwa i sytuacjami małżeństw zawieranych poza parafiami miejsca zamieszkania narzeczonych, wymaganych świadkach zawarcia małżeństwa, sytuacjach losowych i obiektywnie trudnych ( małżeństwo w niebezpieczeństwie śmierci, małżeństwo tułaczy [uchodźców, ludów koczowniczych, bezdomnych], małżeństwo katolika z chrześcijaninem niekatolikiem; zapisywanie małżeństwa do akt parafialnych i akt chrztu.

W Polsce obowiązuje Dekret Ogólny KEP o przeprowadzeniu rozmów kanoniczno-przedślubnych z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa z 8 .10 2019 roku., który uwzględnia również kwestie związane z zawarciem małżeństwa tzw. konkordatowego.